Çeçenistan
Çeçenya,Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyettir.Çeçenistan olarak da bilinir.Doğusunda ve güneydoğusunda Rusya Federasyonu'na bağlı Dağıstan Cumhuriyeti, güneyinde Gürcistan, batısında İnguşetya Cumhuriyeti, kuzeyinde Stavropol Kray ve Kalmukya Cumhuriyetleri bulunmaktadır.Çeçenistan'ın başkenti Caharkala'dir. Bu ad Dudayev'in şehadetinden sonra verildi. Kentin tarihi adı Sölc-ghala (Sölca-kale)'dır. Sovyet döneminde Ruslarca verilen ad "korkunç" anlamına gelen ve Çar İvan Grozni'nin adına izafe edilen Grozni idi. Diğer kentler ise Şali (Çeçence Tela, 1990'da kent oldu), Gudermes (1941'de kent oldu), Argun (1967'de kent oldu), Urus-Martan (1990'da kent oldu)'dır.
Ulusal motifleri çevreleyen çember içerisindeki Kurt, özgürlüğün simgesidir. Kurt sembolü, 18.yy'dan itibaren kullanılmaya başlanmış ve Çeçenler de gücün simgesi olmuştur. Çemberde bulunan 9 köşeli 9 yıldız, Çeçen kabilelerini (tuxum) temsil eder.Çeçenya'nın güneyi tamamen dağlıktır. Bu dağlar batıdaki Nazrani'den başlayıp doğudaki Gerzel-dola kadar uzanır. En batı uçta bulunan Stolovaya dağından İtumgalla'ya kadar uzanan sıradağlar Taşlır Dağları (Thulgandagghaş) adını alır. Taşlık sıradağlarının kuzeyinde Sunzha (Sunja) sıradağları adı verilen dağlar vardır. Onunda kuzeyinde Terek sıradağları bulunur. Sunzha sıradağlarının arasından dikine Terek Nehrinin Sunzha koluna bağlı büyük çaylar akar. Dağlardan daha çok sözü edilmesi gerekenler Çeçenya'nın güney sınırını oluşturanlardır. Batıdan doğuya doğru sınır boyunca uzanan büyük dağlar, Kafkas sıradağlarının birer tepeleri olarak kabul edilebilir:
Stovolaya Dağı
2993 m Şan Dağı 4451 m Hahalgi (Xaxalgi) 3032 m Tebulosynta (Tiebuolt lam) 4493 m Diklosmta (Dikaluoy lam) 4285 m Cobolgo dağı 2725 m
Çeçenya'nın en önemli nehri Terek'tir. Bu step tipli nehir tipine girmektedir. Bu nehir Kafkas sıradağlarının buzluklarından kaynaklıdır. Kuzey Otesya'nın Mozdak nehrinden Çeçenya'nın Bienon-Yurt istikametinde ülkeye girer. Batıdan doğuya doğru hafif bir kavisle uzanır. Dağıstan'a yakın kuzeye dönerek Kızıldiyar istikametinde akar, Kaspi Denizine (Hazar Denizi) dökülür. Uzunluğu 590 km'dir.
Terek'ten sonra Çeçenya'nın en önemli nehri Sunzha (Sunca) Nehri'dir. Bu nehir Terek Nehri'nin en büyük kollarındandır. Sunzha Nehri Çeçenya'nın güneyindeki Taşlık sıradağlarından kaynaklanır. Güneyde kuzeye doğru dikine akan Assa, Argun, Hulahula çaylarıyla beslenir. Kuzey Otesya'nın doğu sınırlarını dikine kesip Nazran'a (İnguşya'nın Baş nehri) ulaşır ve oradan Marbulak'a (Erıthoy) doğru döner, Caharkala'ya varır. Buradan Gudermes'e, Gudermes'ten kuzeye döner ve Telkovski rayonunun güneyinden Terek Nehrine dökülür.Sunzha (Sunca) nehrini, batıdan doğuya doğru sayarsak Assa, Argun, Hulahulo gibi büyük çaylar besler.
Çeçenistan'da yüzey şekillerinin çeşitliliği toprağa ve bitki örtüsüne de yansır. Büyük ölçüde yarı-çöl özelliği gösteren Nogay Bozkırı kum tepeleri ve çalılıklarla kaplıdır. Güney ve güneydoğoya doğru, Terek Irmağı yakınlarında, kara toprak ve kestane toprakları üzerinde sorguçotu bozkırlarına geçilir. Nogay Bozkırı, Terek ve Sunja vadilerini de içine alır 1.950 m yüksekliğine kadar dağ yamaçları sık kayın, gürgen ve meşe ormanlarıyla kaplıdır. Daha yükseklerde iğneyapraklı ormanlar, onların üzerinde Alp tipi çayırlar, daha sonra çıplak kayalıklar ve kar-buz tabakaları bulunur. İklim değişkendir ama genellikle kara iklimi hakimdir.
Çeçenistan'da bitki örtüsü denince ilk akla gelen, asırlık ormanlardır. Ülkenin güneyi ise keşfedilmeyi bekleyen botanik bahçeleriyle kaplıdır. Çeçenistan, ovadaki suları bol, arazileri son derece verimli bir ülkedir. Asırlık ağaçların gölgelediği geniş ormanların seyreldiği yerlerde bahçeli evler kuruludur. Ormanlar arasındaki açıklıklarda mısır, tahıl ve her çeşit meyva yetiştirilir, oldukça iyi sonuç alınır. Bu ormanlar Çeçenlerin hayat kaynağıdır. Zira ormanları kendilerine siper edinerek amansız düşmanlarına karşı asırlarca karşı koymuşlardır.
Çeçenistan Ruslar için şiir ve rüya alemidir. Ülke, yeşil ovaları, meyveli ağaçları, çağlayan suları, karlı ovaları ile tatsız hayatından usanmış ruhlar için tek sığınılacak yerdir.
Çeçenistan'daki ormanlar Rus istilasından evvel gayet sık ve zengindi, hatta memleketin savunma duvarları statüsündeydi.
700 m'den yüksek kısımlarda, gürgen ağaçlarına rastlanır. Ovalarda, vadilerde, dağların yamaçlarında bol çayır ve her çeşit bitki vardır. Dağların ördüğü muhteşem dekor, kar bölgeleri, çamlıklar, yeşil yamaçlar, coşkun sular, köpüklü şelâleler, heybet ve güzelliği aynı anda yaşamak, turizm için eşi ve benzeri bulunmayan hususlardır. Bir de buna Sernovodak şehrindeki kaplıcayı da eklersek şahane dekoru bir parça göz önüne getirmiş oluruz.
Kafkasya'da aynı dönemde üç mevsimin yaşanması çok görülür. Bu durum Kafkasya'nın doğal yapısının önemli bir özelliğidir. Kafkasya'nın iklimi, yazları ılık, kışları soğuktur. Senenin büyük bir kısmında dağlar, karla örtülü kalır. Dünyanın hiçbir bölgesinde, tabiat zenginliği açısından eşi ve benzerine rastlanmayan Kafkasya, hali hazırdaki sıkıntılardan kurtulursa geleceğin turizm patlamasına aday bir bölge olabilir. Kafkasya'nın en önemli nehirleri Çeçenistandan geçerek Hazar denizine dökülen Terek nehri ile, Çerkes bölgesinden akıp Karadenize dökülen Kuban nehridir.
ÇEÇEN DİLİ (ÇEÇENCE)
Kafkas dil grubu içerisinde Nakh bölümünde yer alır. Çeçen dilinde genellikle iki ağızdan bahsedilebilir. Biri düzlükte (şehirlerde), Biri dağlık bölgelerde konuşur. Çeçen yazı dili daha çok düzlükte konuşulan Çeçence ağızlarına dayanmaktadır.
Nakh Dil Grubu:
- Çeçen (Nohçi)
- İnguş (Ä�alğay)
- Tuş-Kist (Batsoy)
Çağdaş Çeçen Dilinin fonetik bakımdan en büyük özelliği vokal ve konsonların zenginliğidir. Konsonlar arasında kısa ve uzun sesler yanında basit ve bileşik (diftong) fonemler de vardır.
Çeçen dilinin morfolojik yapısında 6 gramatikal cins vardır. Erkek ve dişi cinslerinden başka, hayvan adları, eşya adları, soyut kavramları kapsayan 4 gramatikal cins daha kullanılır.
Çeçen dilinde çekim halleride pek zengindir. Bu bakımdan, Çeçence, Diğer Kafkas Dillerinden ayrılmaktadır. Çeçen dilinin sentaksındaki başlıca özellik, ergatif kuruluşların varlığıdır.
Çeçen yazı dili son yıllarda gelişme göstermiş olup 49 harfden oluşan kiril alfabesi kullanılmaktadır.17 MART 1992 yılında kabul edilen Çeçen Parlementosu tarafından kabul edilen Latin Köekenli alfabe süregelen savaşlar nedeniyle kullanılamamıştır.
Bağımsızlık Süreci
Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasından sonra İçkerya Çeçen Cumhuriyeti adıyla bağımısızlığını ilan etmesine rağmen sadece dönemin Taliban yönetimindeki Afganistan tarafindan ocak 2000'de tanındı.1991'de yapılan seçimde ilk cumhurbaşkanı General Cahar Dudayev oldu.Boris Yeltsin sıkıyönetim ilan ederek savaşa devam etti.Temmuz 1992'de Çeçen-İnguş parlamentosu Latin alfabesini kabul etti. 1927'de Arap alfabesi kullanmak yerine çeçen alfabesine geçtiler, Çeçenler Rusya ile federasyon anlaşmasını imzalamayı reddettiler. 1996'da çatışmalara son vermek amacıyla Zelimhan Yandabiyev Ruslarla barış anlaşması imzaladı. O yıl geçici başbakan olarak Aslan Mashadov atandı. Ardından 1997'de rakibi Şamil Basayev'i geride bırakarak Çeçenistan İçkerya Cumhuriyeti'nin 2. cumhurbaşkanı oldu fakat 2005'te öldürüldü. Ölümünden sonra Argun'lu Abdul-Halim Sadulaev cumhurbaşkanı oldu fakat o da 17 Haziran 2006'da öldürüldü.Çeçen-İçkeriya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı yardımcısı ve Genel Kurmay Başkanı Abdullah Şamil Ebu-İdris (Şamil Basayev) 10 Temmuz 2006'da şehit edildi. Çeçen Cumhuriyeti İçkerya anayasasına göre şu andaki devlet başkanı Dokka Umarov'dur. Uluslararası kanunlara aykırı olarak Rus ordusunun işgali altında bulunan İçkerya'da eski bir boksör olan Ramzan Kadirov'da Rusya tarafından, Rus yanlısı kukla hükümetin başına getirilmiştir. Meşru İçkerya güçleri ile Rus kuvvetleri ve bunların desteğinde ki kukla yönetim güçleri arasında ki savaş halen devam etmektedir.
ÇEÇEN MİLLİ MARŞI
Gece kurt yavrularken, geldik dünyaya
Sabah kükrerken arslan, ismimiz kondu
Lâ ilâhe illallah
Kartal yuvalarında emzirdi analarımız
Eyer üstünde savaşı öğretti babalarımız
Lâ ilâhe illallah
Halk için, vatan için yetiştirdi analarımız
Onlar tehlikede oldugunda yiğit kesildik
Lâ ilâhe illallah
Dağların şahinleri gibi özgürce yetiştik
Gururla çıktık zorluklardan, bozgunlardan
Lâ ilâhe illallah
Tunçtan dağlar kurşun gibi erise de
Onursuz çıkmayız hayattan ve savaştan
Lâ ilâhe illallah
Ey kara toprak, her zerren çatlasa da soğuktan
Sana şerefsiz bir şekilde dönmeyeceğiz
Lâ ilâhe illallah
Hiçbir zaman hiç kimseye pes etmedik biz
Ya özgürlük, ya ölümdür seçeneğimiz
Lâ ilâhe illallah
Yaralarımızı ağıtlarla sararken bacılarımız
Maharetle canlanır değerli gözlerimiz
Lâ ilâhe illallah
Açlık kıvrandırsa kök yeriz
Susuzluk bezdirse taşların suyunu içeriz
Lâ ilâhe illallah
Gece kurt yavrularken geldik dünyaya
Halka, vatana ve Allah`a bağlıyız biz
Lâ ilâhe illallah
Kafkasya.net & Nartlar.com
